Bóng đá và những vấn đề chiến thuật hiện đại

Hằng ngày có khá nhiều bạn nhắn tin cho mình với nhiều câu hỏi, bên cạnh những nội dung gói gọn trong sân cỏ thì có một số lượng lớn thắc mắc ngoài lề rằng làm thế nào để xem bóng đá mà hiểu được các vấn đề chiến thuật đang diễn ra trên sân.

Kỳ thực lúc nào mình gặp những câu hỏi kiểu thế này đều nhăn mặt không biết trả lời ra sao nữa. Bởi chiến thuật bóng đá không phải là thứ chỉ ngày một ngày hai mà một người có thể lĩnh hội được ngay, cần phải có một quá trình dài tích lũy kiến thức, từ bị động đến chủ động trong nhiều phương diện. Khi đã am hiểu rồi thì tự khắc sẽ “đọc” được trận đấu thôi.

Tuy vậy, mình vẫn sẽ đưa ra một câu trả lời tổng quát theo hướng cá nhân, đó là chia sẻ những tác vụ mà bản thân vẫn thường làm – hy vọng nó có thể giúp ích cho nhiều người.

1. Không nên xem bóng đá phát trực tiếp

Đây không phải là bí quyết, mà đơn giản đó là một cách để thích nghi với thời gian biểu cá nhân mà thôi. Bất kỳ ai cũng nên có thói quen sử dụng quỹ thời gian khoa học và thay đổi từ xem bóng đá phát trực tiếp sang tải vể và xem lại chỉ là một trong số đó.

Ưu điểm:

– Có thể tua bỏ qua các chi tiết thừa thãi như giờ nghỉ giải lao, khoảng thời gian bóng chết

– Tùy ý tua ngược hay dừng lại quan sát kĩ hơn những khung hình đáng chú ý

– Chủ động lọc sơ qua diễn biến trận đấu trước khi xem chi tiết

– Giữ được đồng hồ sinh học như người bình thường, không phải thức khuya, hợp với những người bận rộn.

Nhược điểm duy nhất: Biết trước kết quả

Đối với những trường hợp cho rằng xem bóng đá bằng cách tải về và phát lại là thiếu cảm xúc và quá nhàm chán thì có thể khẳng định ngay rằng các bạn không phù hợp để trở thành phân tích viên. Để làm một phân tích viên, cái tiên quyết cơ bản là phải xem được các trận đấu phát lại, tận hưởng bóng đá thuần chất với một niềm hứng thú.

2. Chia trận đấu theo không gian

Trong ngôn ngữ thông thường chúng ta hay bắt gặp những bình luận kiểu: “Đội A đá tấn công”, “Đội B đá phòng ngự” – những nhận định kiểu như vậy không hoàn toàn đúng cũng chẳng hoàn toàn sai, nhưng vấn đề là rất chung chung và không rõ ràng. Nếu là một phân tích viên, chúng ta phải luôn cung cấp thông tin càng rõ ràng càng cụ thể càng tốt.

Đội bóng nào cũng tấn công và đội bóng nào cũng phải phòng ngự cả, vấn đề quan trọng là họ tấn công ra sao và phòng ngự thế nào mà thôi – và việc chia trận đấu theo không gian sẽ giúp chúng ta sáng tỏ được.

Hãy quan sát sự biến chuyển trong cách chơi của mỗi đội khi bóng lăn tới 3 không gian: 1/3 đầu sân, 1/3 giữa sân và 1/3 cuối sân.

Một số đội mỗi khi mất bóng sẽ lùi sâu về 1/3 đầu sân phòng thủ khu vực nhưng một số đội khác thì lại chủ động pressing giành lại bóng ngay từ 1/3 cuối sân. Một số đội cố gắng triển khai bóng từ 1/3 đầu sân nhưng ngược lại một số khác lại chuyển dài thẳng lên 1/3 giữa sân…luôn rất đa dạng và muôn màu.

Có một vấn đề cần phải cực kỳ quan tâm nữa, đó là kết cấu đội hình của các đội bóng ở mỗi không gian. Bóng đá càng hiện đại thì sơ đồ đội hình càng được biến đổi linh hoạt, kết cấu đội hình ở 1/3 đầu sân sẽ khác 1/3 giữa sân và 1/3 cuối sân.

Ví dụ sơ đồ 433 của Pep Guardiola trên thực tế trong pha chơi khi có bóng sẽ là 245 (bao gồm cả thủ môn) ở 1/3 đầu sân, 325 ở 1/3 giữa sân và 136 ở 1/3 cuối sân.

3. Chia trận đấu theo thời gian

Bất kể đội bóng nào dù muốn dù không cũng đều phải trải qua 5 pha chơi bóng:

(1) Pha chơi khi có bóng (tấn công)

(2) Pha chơi khi không có bóng (phòng ngự)

(3) Pha chuyển từ có bóng sang không có bóng

(4) Pha chuyển từ không có bóng sang có bóng

(5) Pha bóng chết (tình huống cố định)

Hãy quan sát cách chơi của mỗi đội, thiên hướng xử lý của các cầu thủ ở trong mỗi pha này.

Ví dụ lối chơi của Arsenal – Mikel Arteta trong trận làm khách trước Leicester ngày 25/02/2023 có thể được khái quát ngắn gọn như sau:

– Pha chơi khi có bóng: Triển khai bóng từ tuyến thấp nhất ở 1/3 đầu sân, ép đối phương về 1/3 cuối sân và tổ chức dứt điểm

– Pha chơi khi không có bóng: Hàng phòng ngự dâng cao tạo áp lực mạnh, các tiền đạo và tiền vệ công tổ chức pressing tầm cao ngay tại 1/3 cuối sân, hậu vệ cánh sẵn sàng dâng cao dập cầu thủ bám biên của đối phương.

– Pha chơi chuyển từ có bóng sang không có bóng: Các tiền đạo và tiền vệ ở gần khu vực mất bóng tổ chức vây ráp tranh chấp ở tốc độ cao nhất, những cầu thủ ở xa bóng bắt 1-1, các hậu vệ, trung vệ chủ động dập tiền đạo của đối phương kể cả ở ngay phần sân của họ, ép đối phương hoặc là phải tấn công chiều sâu hoặc là phải mất bóng nếu cố gắng gia tăng quyền kiểm soát.

– Pha chơi chuyển từ không có bóng sang có bóng: Phản công ngay khi thu hồi được bóng ở 1/3 cuối sân và 1/3 giữa sân. Ngược lại, gia tăng quyền kiểm soát bóng nếu thu hồi được bóng ở 1/3 đầu sân.

– Pha bóng chết: Cố gắng đá phạt nhanh ở hầu hết các tình huống ngoại trừ phạt góc. Sử dụng 2 cầu thủ tạt tốt nhất triển khai ở góc cột cờ, một cầu thủ duy nhất đứng ngoài vòng cấm (và là người sút xa tốt nhất), toàn bộ các cầu thủ còn lại tràn vào vòng cấm buộc đối phương phải dồn tương ứng quân số để kèm 1-1 qua đó mở ra khoảng trống cho cầu thủ đứng ngoài vòng cấm sút xa.

Cần chú ý rằng, tất cả các đội bóng kể cả những đội có lối chơi nhất quán nhất cũng thường xuyên thay đổi cách chơi trong từng trận đấu, hay thậm chí là từng hiệp đấu. Họ có thể giữ lại cách chơi ở pha này nhưng lại đổi cách chơi ở pha khác để phù hợp với từng đối thủ.

Sai lầm phổ biến nhất của hầu hết người xem bóng đá là “định kiến về bản sắc” – tức là cho rằng các đội bóng có bản sắc của riêng mình và tự huyễn hoặc nhận thức của bản thân rằng các đội bóng sẽ luôn chơi theo một lối chơi cố định – điều này là sai hoàn toàn thực tế.

Ví dụ điển hình nhất là các huyễn hoặc nhận thức về thứ bóng đá của Pep Guardiola có bản sắc là “tiki taka” – thực chất không có lối chơi nào tên là “tiki taka” tồn tại cả, cụm từ “tiki taka” được khai sinh bởi bình luận viên Andres Montes (một Tạ Biên Cương của Tây Ban Nha) trong những giây phút cuồng nhiệt thái quá tại Euro 2008, nó đơn giản chỉ là một ví von vui vẻ giống như “cầu vồng khuyết Thường Châu” chứ bản thân nó chẳng hề chứa đựng bất cứ triết lý bóng đá nào.

4. Chứng thực mọi nhận định bằng dữ liệu thống kê

Không phải lúc nào chúng ta cũng “đọc” trận đấu thành công chỉ sau một lần phân tích bằng hình ảnh. Đôi lúc trong quá trình chứng thực, sẽ nhận ra “có gì đó không đúng”, các con số không ăn khớp với nhận định được rút ra. Đây chính là lúc chúng ta đánh giá lại một lần nữa, mở băng hình và mổ xẻ kĩ hơn nữa để tìm ra sự thật chuẩn xác hơn.

Đôi lúc sự thật khác hoàn toàn với nhận định ban đầu, đôi lúc không hẳn sai mà đơn giản là chưa đủ đúng. Quá trình chứng thực bằng dữ liệu thống kê có thể giúp chúng ta vén ra bức màn của sự thật và hiểu trận đấu theo một cách thậm chí còn sâu hơn nữa.

Điểm mấu chốt của bước này đó chính làm sao để có dữ liệu thống kê mà chứng thực. Có hai cách:

– Cách (1): Truy cập những nguồn dữ liệu miễn phí trên internet. Không có nguồn nào đầy đủ hết cả, mỗi nơi sẽ có một cái hay riêng. Bản thân mình thường vào các trang web sau:

Sofascore: Cung cấp khá tốt dữ liệu về những pha dứt điểm, bao gồm vị trí dứt điểm, thời gian, xG và cả xGOT của từng tình huống.

Whoscored: Điểm hay của website này ở phần Match Centre, cung cấp thông số kiểm soát bóng, số lần chạm bóng, số đường chuyền, vị trí trung bình. Đặc biệt là giao diện rất tốt, giúp chúng ta có thể lọc theo một khung thời gian nhất định của trận đấu – ví dụ khi kéo thanh timeline về 30 phút đầu tiên của trận đấu thì chỉ hiển thị các thông số trong khoảng thời gian đó.

Fbref: Đây là một website khá toàn diện, cung cấp đa dạng thông số về trận đấu. Khá đáng tiếc là thời gian gần đây họ đã lược bỏ đi dữ liệu về pressing nên mình đã ít sử dụng hơn.

– Cách (2): Tự thống kê thủ công. Dĩ nhiên việc tự tạo ra dữ liệu sẽ “nặng đô” hơn nhiều truy cập nguồn có sẵn và đặt khá nhiều gánh nặng lên phân tích viên.

Tuy nhiên, nếu lên kế hoạch làm việc hiệu quả thì chúng ta có thể lường trước được những dạng dữ liệu nào nhiều khả năng sẽ phải dùng đến để phục vụ công tác chứng thực và có thể thống kê song song với quá trình phân tích hình ảnh qua đó tiết kiệm thời gian (theo kiểu một công đôi việc).

Có rất nhiều dạng dữ liệu mà chúng ta không bao giờ có thể hy vọng truy cập được từ một nguồn có sẵn – ví dụ như thống kê một kịch bản tấn công nào đó được chạy bao nhiêu lần trong một trận, cường độ tập trung vào giai đoạn nào hay đạt hiệu suất bao nhiêu.

Chính vì vậy mà việc phải tự thống kê thủ công là công việc khá phổ biến chứ không hề hy hữu trong phân tích trận đấu. Nhất là khi bước vào môi trường chuyên nghiệp ở những nền bóng đá thấp như Việt Nam.